نوشته هومن گل محمد

حمایت از صاحبان ایده­‌های نو، دغدغه هر کشوری است که در مسیر توسعه قرار دارد و اراده بهره‌­مندی از کمک‌­های علمی و فنی شهروندان خود را داراست. در این میان مخترعین جایگاه بسیار مهمی را در توسعه علوم و فناوری ایفا می­کنند و حقوق این افراد نیز از مسائل مورد توجه دولتها است. اما پیش از ورود به بحث ممکن است این سوال پیش بیاید که اصولاً مخترع کیست؟ چه ویژگی­‌هایی دارد؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا باید بدانیم اختراع به چه معناست و برای این هدف، بهترین وسیله، رجوع به قوانین تدوین شده ایران است.

ماده ۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌­های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال ۱۳۸۶، به تعریف اختراع پرداخته است و مطابق آن بیان کرده است: اختراع، نتیجه فکر فرد یا افراداست که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده­ای خاص را ارایه می­کند و مشکلی را دریک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می­نماید.

به طور خلاصه باید گفت که بنا به تعریف بالا، می­توان فرد یا افراد مذکور در تعریف ماده ۱ را مخترع نامید و دستاورد این افراد را که در قالب این ماده بگنجند، اختراع دانست.

در این نوشتار قصد داریم تا مزایای ثبت یک اختراع را برای مخترعین بررسی کنیم و سپس در راستای حفاظت از حقوق صاحبان اختراع، درمورد ضرورت وجود قرارداد لیسانس مالکیت فکری صحبت کنیم. لازم به ذکر است که چگونگی ثبت اختراع فرایندی خاص دارد که پیشتر در وینداد به آن پرداخته شده است و این نوشتار قصد ورود به مباحث شکلی ثبت اختراع را ندارد.

ثبت اختراع، مقدمه‌­ای حیاتی برای حفظ حقوق مخترع!

یک مخترع زمانی که اختراعی می­کند یا ایده و طرح خاصی دارد تمام تلاش خود را برای به ثبت رساندن آن به کار می­گیرد تا از طریق فرایند ثبت، مالکیت اختراع خود را به طور انحصاری در دست بگیرد.

پس می­‌توان ادعا کرد که ثبت اختراع یک اقدام اولیه حیاتی برای حفاظت از منافع مادی و معنوی مخترعین است که فواید بسیاری را برای آنها به همراه دارد.

به طور مثال ثبت اختراع سبب می­‌شود تا مخترع حق انحصاری بهره‌­برداری، صادرات، فروش و سایر حقوق نسبت به اختراع خود را به طور کامل در اختیار بگیرد و در یک کلام سبب می­ شود تا شخص دیگری نتواند مدعی مالکیت اختراع شود و یا با کپی برداری از آن اختراع، اقدام مشابهی انجام دهد و به هر شکلی مالکیت فکری مخترع را تهدید کند. به علاوه، در نتیجۀ ثبت اختراع، یک امکان بسیار مهم برای مخترع به وجود می‌آید که با آن مخترع می‌­تواند حق اختراع خود را در ازای امتیاز مالی خاصی به دیگری اعطا کند.

امکانات وسیع قرارداد لیسانس مالکیت فکری برای مخترعین را بشناسید!

قرارداد لیسانس، قراردادی است که طبق آن، مخترع که صاحب حق مالکیت فکری است، طبق شرایطی معین، برای مدتی مشخص و در حوزه و گستره‌­­ای خاص، اجازه بهره‌­برداری از تمام یا بخشی از حقوق فکری اختراع خود را به شخص یا اشخاص دیگری که لیسانس‌‌ گیرنده نامیده می‌‌شوند، اعطا می‌­کند. پس می­‌توان گفت قرارداد لیسانس به نوعی قرارداد اعطای مجوز بهره‌­برداری از اختراع به دیگری است. قرارداد لیسانس می­‌تواند در انواع مختلفی تهیه شود که طی آن ممکن است حق بهره‌­برداری به طور عادی و غیرانحصاری به دیگری واگذار شود که در این حالت خود مخترع هم می‌­تواند از آن بهره‌­برداری کند و یا آنکه حق بهره‌­برداری به طور انحصاری به دیگری واگذار می‌­شود.
نکته مهم آن است که قرارداد لیسانس با قرارداد انتقال مالکیت تفاوت دارد. در قرارداد انتقال حق اختراع، مالکیت به طور همیشگی از مخترع به شخص دیگری واگذار می‌شود، حال آنکه در قرارداد لیسانس، مخترع همچنان مالک اختراع باقی می ­ماند و اصولا استفاده شخص دیگر از اختراع، به طور موقت و مشروط صورت می­‌گیرد. از این جهت قرارداد لیسانس برای مخترعین قراردادی مطمئن و مفید قلمداد می شود.

چرا یک مخترع، نیاز دارد تا قرارداد لیسانس منعقد کند؟

در پاسخ باید گفت که اغلب اوقات یک مخترع، به تنهایی ظرفیت بهره­‌برداری کلان یا تجاری از اختراع خود را ندارد. به همین دلیل طی قرارداد لیسانس حق بهره­‌برداری از اختراع خود را در ازای امتیازات خاصی به شخص حقیقی یا حقوقی خاصی منتقل می‌­کند. با این عمل، مخترع توانسته است تا از اختراع خود در ابعاد وسیعی استفاده کند و مزایای مالی گسترده‌­تری را برای خود فراهم کند. در واقع در اغلب موارد، یک مخترع بدون قرارداد لیسانس نمی‌­تواند اختراع خود را به مرز سوددهی و بهره­‌برداری برساند.

غالبا امتیازهای منتقل شونده توسط قرارداد لیسانس شامل امتیاز بازتولید، اصلاح یا توسعه اختراع، نمایش اختراع، توزیع، نشر و فروش و یا صادرات آن است. هرچند صدور لیسانس معمولاً خارج از موارد کلی بالا نیست، باید گفت که هرگونه اعطای حقوق دیگر نیز تابع اصلی آزادی قراردادها بوده و ممکن است بین طرفین قرارداد مورد توافق قرار بگیرد.

این که کدام موارد فوق‌­الذکر در قرارداد لیسانس ذکر شوند، بستگی به نیاز و صلاحدید مخترع دارد. ممکن است در یک فرض مخترع تنها نیازمند به یک بازار فروش گسترده برای محصول خود داشته باشد. در این حالت مفاد قرارداد لیسانس حول محور بازاریابی و فروش اختراع شکل می گیرند.

همچنین ممکن است یک مخترع به دلیل آنکه اختراعش در حال حاضر نیازمند تقویت علمی و فنی دارد، لیسانس را در جهت بازتولید، اصلاح یا توسعه محصول خود به شخص دیگری واگذار کند. در هر صورت به دلیل ظرفیت بالای قرارداد لیسانس، مخترعین ‌می‌توانند شرایط و نیازهای خاص خود را در قرارداد لحاظ کنند و بهترین استفاده را از صدور لیسانس داشته باشند.

در مورد قرارداد لیسانس مالکیت فکری نیاز به راهنمایی دارید؟

از آنجایی که طی قرارداد لیسانس، مخترع ثمره تلاش فکری و عملی خود را در اختیار شخص دیگری می­‌گذارد تا از آن بهره‌­برداری شود، انعقاد این قرارداد برای مخترعین، عملی به شدت حساس و ویژه محسوب می­‌شود که برای آن باید نهایت دقت و ظرافت به کار گرفته شود. بدون بهره‌­مندی از تخصص مشاوران امور قراردادها، ممکن است با وجود یک ابهام یا یک سهل­‌انگاری در تدوین بندهای قرارداد لیسانس، به طور کلی مالکیت فکری مخترع مخدوش شود.