نوشته صنم مقیمی

احتمالا تاکنون بارها واژه حق مؤلف را شنیده‌اید. حقی که بسیار مهم است و به زبانی ساده به معنای دادن حق استفاده از اثر متعلق به یک نفر به شخص دیگر در مقابل دریافت دستمزد برای دادن این حق می‌باشد.

فرض کنید که شما به عنوان پژوهشگر در حوزه فناوری نانو به آمار و اطلاعاتی نو و به روز نیاز دارید و در جست و جو خود در یک سایت با مطالبی برخورد می‌کنید که حاصل روزها یا حتی سال‌ها تلاش دانشمندی جوان و باهوش در حوزه نانو می‌باشد. حال شما چگونه می‌توانید از این مطالب و یافته‌های محقق حوزه نانو استفاده کنید آیا بدون ذکر نام او مجاز به استفاده از مطالب ایشان می‌باشید؟

امروزه شاهد بسیاری از آثار فاخر در زمینه‌های متنوع هنری، موسیقی ، معماری و نرم‌افزارهای نوین هستیم .این آثار با تکیه بر توان ذهنی بالا، خلاقیت بی‌بدیل و ایده پردازی‌های بی‌سابقه خالقشان پدید می‌آیند و به واسطه گسترش سریع تکنولوژی در بستر اینترنت، همزمان در اختیار میلیون‌ها نفر در سراسر جهان قرار می‌گیرند و در معرض استفاده‌های نادرست بسیاری هستند. اما آیا تا به حال با خود فکر کرده‌اید که خالق و پدیدآورندگان این آثار از چه حقوقی برخوردار هستند؟ آیا اصلا آنها دارای حقوقی هستند؟ چگونه می‌توانند از آثار متعلق به خود حفاظت کنند و چگونه می‌توانند مانع دیگران در سوء استفاده و تکثیر نادرست آثار خود شوند؟

اطلاق عنوان اثر بر آن دسته از موضوعاتی است که به نوعی دربردارنده بیان اندیشه‌ها و افکار در قالبی اصیل و بدیل می‌باشد. قابل توجه است که در کپی رایت مجموعه‌ای از حقوق خاصه و ویژه‌ای وجود دارند که متعلق به پدیدآورنده آن اثر است پس این حقوق تنها متوجه آن دسته از موضوعاتی است که به معنای ذکر شده، اثر باشد، حتی آنچه به عنوان ایده و فکری بکر در  ذهن شما پرورش یافته هم تا زمانی که تجلی خارجی پیدا نکند و بیان خاص خود را در قالب متن، تصویر، موسیقی، لوگو پیدا نکند نه تنها متعلق به شما نیست بلکه به تبع آن حقوقی هم متوجه شما نخواهد شد چرا که اساسا آن ایده به اثر مبدل نشده است. کپی رایت شامل یک سری حقوق ویژه و منحصر به فرد (انحصاری) برای خالق و پدید آورنده اثر است از جمله حق تولید، انتشار، فروش، نمایش، تولید مجدد اثر در قالب‌های موسیقی، معماری، تجاری و هنری است.

آنچه در ارتباط با کپی رایت باید جدی گرفته شود توجه به ساختار ویژه آن است که کپی رایت تنها به افکار، پردازش‌های خلاقانه و اصیل و واقعیات یک اثر نمی‌پردازد بلکه کپی رایت قالب و نوع بیان مادی یک اثر را نیز در بر می‌گیرد و باعث می‌شود که اثر به گونه‌ای ملموس ثبت شده و مانع از نسخه‌برداری و استفاده دیگران بدون ملاحظه شود.

در واقع شما به‌ عنوان‌ خالق یک اثر موظف به آشنایی با مفهوم کپی رایت هستید چرا که هدف اصلی و ماموریت مهم کپی رایت و رعایت کپی رایت در محافظت از سال‌ها تلاش، ایده‌پردازی‌های بی‌سابقه و نوین، خلاقیت‌های بالا و زمان ارزشمند خالق یک اثر است.

برای روشن شدن مزایای استناد به رعایت کپی رایت در جایگاه پدیدآورندۀ یک اثر به این موارد توجه کنید:

قانون کپی‌ رایت حق مالکیت حقوقی، ویژه را به شما ارائه می‌کند از جمله:

١_ حق بر بازتولید اثرتان، بدین منظور که شما می‌توانید بر مبنای کار اصلی خود، کارهای جدید انجام بدهید .

۲_ حق بر توزیع نسخه‌های کار شما با به فروش رساندن آن‌ها.

۳_ حق بر اجاره یا انتقال هر یک از این حقوق به دیگران را خواهید داشت. در واقع شما مجاز به انتقال حقوق انحصاری خود به دیگران هستید و این انتقال به واسطه قرارداد انجام می‌شود.

شاید این سوال برای شما مطرح شود:

آیا تمام موارد از جمله ایده یک نویسنده برای رمان، اطلاعاتی عام و فراگیر، اسامی کسب‌وکارها شامل استناد به رعایت کپی رایت می‌شوند؟

خیر، همانطور که پیشتر یاد آور شدیم، اثری تحت سیطره قانون کپی‌ رایت قرار می‌گیرد که دربردارنده افکاری اصیل و نوین باشند بنابراین:

_ اطلاعاتی که عموم مردم آن را در اختیار دارند و متعلق به شخصی نیست.

_ آن دسته از آثار نویسندگان که تنها به صورت یک ایده صرف باقی مانده باشند و شکل محسوس پیدا نکرده باشد.

_ مواردی مانند مواد دستور پخت، فرمول‌ها، القاب هنری، نام‌های مستعار، اسامی کالاها، ایده‌ها.

شامل قانون کپی‌ رایت نمی‌شوند.

برخی موارد نیز جز علائم تجاری محسوب می‌شوند مانند:رنگ‌ها، اشکال، جملات، لوگوها، لغات.

چگونه می‌توانم با استناد به رعایت کپی رایت از مطالب فرد دیگری استفاده کنم؟

آنچه از نظر اخلاقی حائز اهمیت است توجه به این موضوع است که هنگام استفاده از مطالب دیگران شما موظف به حفظ حقوق خالق آن مطالب هستید. بنابراین باید منبع آن را مشخص کنید. این کار را چگونه انجام بدهم؟

در پاسخ باید اشاره کنیم که دقت و توجه به رسانه و مکانی که آن مطلب‌ در آن وجود دارد مهم است چرا که در موقعیت‌های گوناگون اوضاع متفاوت است.

استفاده از مطالب دیگران وقتی منبع آفلاین است

برای مثال شما مطالبی را که در یک کتاب، مجله، روزنامه خوانده‌اید را نقل قول می‌کنید روش و اجزای لازم به ذکر شامل، نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده، سال انتشار، عنوان، محل نشر، ناشر است.

استفاده از مطالب دیگران وقتی منبع آنلاین است

منبع آنلاین شامل سایت های خبری،وبلاگ ها،کتاب الکترونیک می باشد.

به عنوان مثال هنگامی که یک مطلب‌ از کتابی الکترونیک را نقل قول می‌کنید روش و اجزای لازم شامل اطلاعات نویسندگان، سال انتشار، عنوان، ناشر، محل نشر، نشانی الکترونیکی کتاب (تاریخ آخرین دسترسی) می‌باشد.

اهمیت درج تاریخ آخرین دسترسی آنقدر زیاد است که در تمام مقالات، پایان‌نامه‌های دانشگاهی اشاره می‌شود چرا که آخرین دسترسی به معنای آخرین بازدید و مشاهده یک وب سایت یا یک صفحه از سمت شما می‌باشد چرا که مطالب سایت‌ها ممکن است به روز رسانی شوند یا تغییر کنند بنابراین اشاره به این تاریخ را مهم بدانید.

در واقع این موضوع بعضا بسیار پیچیده می‌شود و هنگام استفاده از آنچه که به عنوان آثار متعلق به دیگران می‌باشد در وهله اول شما موظف به احترام به خالق آن اثر هستید و باید نام او را ذکر کنید. بدین ترتیب شما قدردان افکار خلاقانه و آثار ارزشمند دیگران هستید و با توجه به استناد به رعایت کپی رایت جایگاه ویژه خالقان آثار در حوزه‌های متنوع هنری، معماری، موسیقیایی و… را حفظ می‌کنید.

چگونه می‌توانم مانع نقض کپی رایت در حوزه تولید شوم؟

یکی از بهترین و امن‌ترین راه‌ها در عصر مدرن ما که پیشرفت فناوری سرعت فزاینده‌ای دارد و در بستر اینترنت میلیون‌ها صفحه پر از محتواهای خلاقانه و ارزشمند وجود دارد و  وسوسه استفاده از آن محتواها را از ما دور می‌کند آن است که خودتان خالق باشید، بله جدی ترین روش برای مقابله با نقض کپی رایت و رعایت کپی رایت بهره‌مندی شما از توانمندی‌ها و خلاقیت‌های خودتان می‌باشد.

همیشه تا پیش از انتشار محتوای خود در حوزه تولید اطمینان حاصل کنید که آن دسته از آثاری که مشمول قانون کپی‌ رایت می‌شوند مانند آثار موسیقیایی، هنری، معماری را نقص نکرده باشید.

همواره در نظر داشته باشید که در صورت هرگونه‌ استفاده شما از آثار دیگران لازم است از خالق و صاحب آن اثر تائیدیه داشته باشید تا بعدها دچار مشکل نشوید.

سخن پایانی

امروزه با توجه به رونده گسترده شکل‌گیری و ایجاد فضاهای نوین کسب‌وکار و همچنین جهت محافظت از آنچه که به عنوان آثار متعلق به شما در حوزه‌های گوناگون محسوب می‌شود بهترین راه برای جلوگیری از سوءاستفاده دیگران از آثار شما و همین طور آسودگی خاطر شما از بابت نشر و پخش آثار ‌شما در فضاهای متفاوت مخصوصا در بستر اینترنت توجه شما به قانون کپی‌ رایت و ایجاد سازوکارهایی برای رعایت کپی رایت آثار شما از سوی دیگران،بسیار حیاتی است.