نگاه قانون به حق امتیاز و شرایط واگذاری آن
نوشته مهرنوش فتاحی
همانطور که در مطالب پیشین اشاره شد، مالکیت فکری به خلق و آفرینش از ذهن انسان مربوط است. این سیستم قانونی حقوق مالکیت معنوی، ایده‌ها و نوآوری‌ها را به دارایی‌های باارزش تبدیل می‌نماید که هم می‌تواند مورد بهره‌برداری مالک آن قرار گیرد و هم با اجازه مالک مورد استفاده دیگران باشد. در این مطلب درصدد هستیم تا در خصوص واگذاری حق امتیاز (لیسانس) جهت بهره‌برداری اشخاصی غیر از مالک دارایی از اثر خلق شده توضیحی ارائه دهیم.
تعریف حق امتیاز به لحاظ لغوی
به لحاظ لغوی این اصطلاح که ترکیبی از دو واژه حق و امتیاز است، در اصل مبنای آن ایجاد حقی در قالب پول یا وجه نقد پس از اعطا و واگذاری امتیاز است که برای صاحب امتیاز حاصل می‌شود.
تعریف حق امتیاز یا لیسانس به لحاظ حقوقی
یکی از روش‌های بهره‌برداری مالکیت فکری، اعطای مجوز از سوی مالک دارایی برای استفاده دیگران می‌باشد. به طور کلی صدور مجوز یا لیسانس به معنای اعطا کردن حق استفاده از ایده، اختراع و یا هرگونه فعالیت‌های خلاقانه به دیگری برای استفاده از حق مالکیت فکری در شرایط مورد توافق هر یک از طرفین برای یک هدف معین در محدوده مکانی و زمانی معین می‌باشد به ترتیبی که مالکیت آن برای شخص صاحب ایده محفوظ می‌ماند. در تعریفی که سازمان جهانی مالکیت فکری ارائه می دهد: «حق امتیاز، پرداخت منظمی به صورت مبلغ مشخص یا درصد معینی است که در ازای استفاده یا نتیجه اقتصادی که عاید گیرنده می‌شود، به واگذارنده پرداخت می‌گردد». در واقع این روش یکی از مهم‌ترین روش‌ها جهت بهره‌برداری مالی و ایجاد منفعت از این قسم دارایی‌هاست. به عنوان مثال یک شرکت صاحب حق مالکیت فکری در ازای دریافت حق امتیاز، پروانه یا مجوزی را به یک شرکت دیگر واگذار و منتقل و آن شرکت را مجاز می‌کند تا از علامت تجاری و یا حق چاپ آثار هنری یا ادبی او برای ساخت محصول استفاده کند.
انواع قراردادهای لیسانس
۱- قرارداد لیسانس غیر انحصاری
این نوع از قراردادهای واگذاری حق امتیاز (لیسانس) به مالک این اجازه را می‌دهد که حق بهره‌برداری نسبت به دارایی موضوع قرارداد را برای خود حفظ کند. همچنین در این نوع از قرارداد حق مالک برای اعطای لیسانس‌های مازاد به اشخاص ثالث نیز وجود دارد. در واقع در این فرض هم مالک دارایی فکری و هم لیسانس‌گیرندگان حق بهره‌برداری از اثر را دارند.
۲- قرارداد لیسانس انحصاری
در این نوع از قرارداد تنها گیرنده مجوز حق استفاده از دارایی فکری را دارد و حق انتقال به فرد دیگری وجود ندارد و حتی مالک اثر نیز پس از واگذاری حق بهره‌برداری نخواهد داشت.
۳- قرارداد لیسانس منحصر (انفرادی)
این نوع از قرارداد واگذاری حق امتیاز (لیسانس) به لیسانس‌گیرنده این حق را می‌دهد که از موضوع تحت لیسانس استفاده و از اعطای مجوزهای دیگر جلوگیری کند با این وجود حق بهره‌برداری از اثر همچنان برای مالک آن باقی است.
نکات مهم مالکیت فکری در واگذاری حق امتیاز (لیسانس)
- اتخاذ تصمیم مناسب مبنی بر انعقاد قرارداد لیسانس انحصاری یا غیر انحصاری بستگی به ماهیت، مدت حیات یک فناوری و استراتژی مد نظر گیرنده مجوز دارد.
- طرفین قرارداد لیسانس عموماً انواع مختلفی از عوض را برای تعیین مابه ازای بهره‌برداری از مهم‌ترین مصداق دارایی‌های فکری تعیین می‌کنند که عموماً جنبه پولی و مالی دارد ولی می‌توان در مواردی در تعاملات مبتنی بر لیسانس عوض غیرمالی نیز یافت.
- اگر شرکتی نخواهد یا نتواند درگیر تولید محصول شود، می‌تواند با واگذاری حق استفاده از فناوری به شرکایی که توان تولید، توزیع را دارد بهره‌مند گردد.
- در صورتی که در قرارداد واگذاری فناوری، فناوری به وضوح و با شفافیت کامل تعریف نگردد، می‌تواند زیان‌آور باشد و منجر به هزینه‌های گزاف برای فروشنده گردد. در بسیاری از موارد عدم تبیین دقیق موضوع قرارداد لیسانس منجر به دعاوی حقوقی خواهد شد.
- در یک قرارداد لیسانس انتقال تمامی اطلاعات و دانش فنی به لیسانس‌گیرنده ضروری است و یکی از مهم‌ترین بخش‌های این قرارداد محسوب می‌شود. بنابراین دارنده حق حتی اسراری که برای تولید محصول یا ارائه خدمات ضروری به نظر برسد را می‌بایست به گیرنده حق منتقل نماید.
- یکی دیگر از بخش‌های ضروری قرارداد واگذاری حق امتیاز (لیسانس) شرط نظارت و کیفیت می‌باشد. ممکن است واگذارکننده لیسانس برخی معیارها را مدنظر داشته باشد که به تبع در میزان شهرت آن اثر تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین گیرنده لیسانس مکلف به رعایت استاندارهای مدنظر لیسانس‌دهنده می‌باشد.
- نظیر بسیاری از قراردادهای تجاری، در این قرارداد نیز محرمانگی یکی از بندهای مهم قرارداد است و آن دسته از اطلاعاتی که محرمانه تلقی می‌شوند، در ابتدا در قرارداد مشخص می‌گردند. علاوه بر این قبول مسئولیت برای طرف قرارداد یا شخص ثالث زمانی که ناخودآگاه اطلاعات محرمانه فاش می‌شود و تعیین حق دسترسی برای برخی از افراد مشخص نیز یکی از توافقات مهم تلقی می‌شود.
- مشخص کردن بازه زمانی و این امر که قرارداد تا چه زمانی میان طرفین ادامه می‌یابد نیز از بندهای مهم این قرارداد محسوب می‌شود.
- مشخص کردن محدوده جغرافیایی که لیسانس‌گیرنده قرار است در آن محدوده اقدام نماید از ضروریات قرارداد می‌باشد. حتی لازم است مشخص شود استفاده از اثر در داخل کشور خواهد بود یا جنبه بین المللی خواهد داشت.
- جالب است بدانید در قرارداد واگذاری حق امتیاز (لیسانس) در خصوص این امر که آیا لیسانس‌دهنده پشتیبانی از محصول یا فناوری مورد انتقال را به عهده می گیرد یا خیر نیز تعیین تکلیف خواهد شد.
- توجه داشته باشید در این قرارداد مشخص کردن مالک واقعی فناوری از اهمیت به سزایی برخوردار است تا بر این اساس درصد مورد توافق هریک از آن‌ها مشخص گردد. این امر تا حد زیادی دعاوی حقوقی که ممکن است مطرح گردد، کاهش می‌دهد.
در مورد واگذاری حق امتیاز (لیسانس) نیاز به راهنمایی دارید؟
در این نوشتار تلاش کردیم تا ضمن ارائه تعریفی از قرارداد واگذاری حق امتیاز (لیسانس) نکات اساسی در این قرارداد را بیان نماییم. از آنجایی که موضوعات حقوقی کاملاً تخصصی می‌باشد، بهتر است شما در کنار خود یک مشاور حقوقی داشته باشید تا با تکیه به اطلاعات حقوقی کسب‌وکار خود را تضمین نمایید.
